یک روز با مددکار

من چهار بچه دارم. اولین دخترم رو همین‌جا به فرزندی گرفتیم. سه تای بعدی یک خواهر و دو برادر بیولوژیک بودن که هر سه تا رو هم‌زمان از روسیه به فرزندی گرفتیم. اون زمان دختر اولم هشت ساله بود، دختر جدیدم پنج ساله بود و پسرها چهار و سه ساله.

مادر فرزندپذیر و مددکار

اول‌ها خیلی سخت بود. سر میز شام می‌نشستیم، من و شوهرم و دختر اولم انگلیسی حرف می‌زدیم. این سه تا بچه هم با هم روسی حرف می‌زدن. هر از گاهی هم یکی‌شون می‌گفت مامان و همه به من نگاه می‌کردن. جلوی چشم من داشتن در مورد من حرف می‌زدن و من نمی‌فهمیدم چی می‌گن.
روسی که بلد نبودم. در ضمن می‌خواستم به این بچه‌ها مفهوم خیابون رو یاد بدم، چرا که تا به حال خیابون ندیده بودن. برای همین می‌بردم‌شون کنار خیابون و به زمین اشاره می‌کردم و می‌گفتم «دا» (به روسی به معنای بله). بعد می‌بردم‌شون وسط خیابون و باز هم به زمین اشاره می‌کردم و می‌گفتم «نیت» (به روسی به معنای نخیر).
اون اوایل این دو پسر نگاه‌شون به خواهرشون بود. سر میز غذا، هر چیزی که جلوشون می‌گذاشتیم، پسرها دست نمی‌زدن. اول خواهر امتحان می‌کرد. بعد اون تایید می‌کرد که این‌ها بخورن یا نخورن. برای همین من گاهی مجبور بودم دور از چشم خواهرشون بعضی غذاها رو بهشون بدم که طعمش رو بچشن؛ وگرنه با این ترتیب هیچ راهی نبود که این‌ها بعضی غذاها رو امتحان بکنن.

آیا بچه‌های زیستی با بچه‌های فرزندخوانده فرق دارن؟ البته که فرق دارن! از همون اول که بچه به دنیا نیومده، داره از مادر و پدر و محیط اطراف تاثیر می‌گیره. بچه‌ای که از اول تولد یا حتا بعدتر از خانواده‌اش جدا می‌شه و در پرورشگاه زندگی می‌کنه و بعد شاید دوباره مجبور بشه با یک پدر و مادر جدید ارتباط عاطفی برقرار بکنه، با بچه‌ای که همیشه، حتا قبل از تولد، در یک محیط آروم بوده، فرق داره. شاید یک بچه‌ی فرزندخوانده به این راحتی روی آرامش رو نبینه و زمان و کار و تلاش و انرژی زیادی از طرف پدر و مادر برای کمک بهش لازم باشه.

وقتی به پرورشگاه رفتم، فقط دلم می‌خواست می‌تونستم همه‌ی این شصت بچه رو با خودم بردارم و بیارم و بزرگ بکنم. خیلی سخت بود دیدن این که این بچه‌ها در این شرایط زندگی می‌کنن.

در پرورشگاه تازه با بچه‌ها آشنا شده بودیم. پسر کوچیکم که اون زمان دو سالش بود، گفت توالت. من هم خوشحال شدم که پس این بچه انگلیسی بلده!

دستش رو گرفتم و رفتیم به سمت جایی که به نظر می‌اومد دستشویی باشه. دستم رو کشید و به طرف جایی برد که به آشپزخونه شبیه‌تر بود. روی کابینت‌ها تعداد زیادی ظرف شبیه به قابلمه بود که روی هرکدوم اسم یکی از بچه‌ها نوشته شده بود. پسرم قابلمه‌ی خودش رو برداشت، روی زمین گذاشت، کارش رو انجام داد، قابلمه رو خالی کرد و سر جاش گذاشت. من نفهمیدم کل این اتفاق‌ها چه طور افتاد. اصلن نفهمیدم این اسم خودش رو روی قابلمه از کجا یادگرفته بود. تنها به این فکر کردم که چه بلایی به سر بچه‌ی دو ساله آورده‌ان که چنین کاری رو یاد گرفته؟
بچه‌ها خاطره‌ای از پرورشگاه ندارن، به جز دختر دومم که تنها چیزی که یادشه اینه که برای این که سیر بشن، از درخت توت می‌کنده‌اند و می‌خورده‌اند. وقتی بچه‌ها رو گرفتیم، مشکل تغذیه‌ای داشتن. پوست‌شون شفاف بود و رگ‌هاشون دیده می‌شد. جثه‌های ریزی داشتن و لباس‌های بچه‌های سن و سال خودشون براشون زیادی بزرگ بود. مجبور بودیم از لباس‌های بچه‌های یکی دو سال کوچیک‌تر از هرکدوم‌شون استفاده کنیم. وقتی داشتیم از پرورشگاه بیرون می‌اومدیم و بچه‌ها رو می‌آوردیم، یکی از مربی‌ها (یا شاید مدیر پرورشگاه) گفت نگران تغذیه‌شون نباشین؛ این‌ها مثل سگ می‌مونن، هرچی بذارین جلوشون می‌خورن.

یکی از پسرها مثل سنجاب عادت داشت غذا برمی‌داشت و این طرف و اون طرف مخفی می‌کرد. احتمالن یک جور واکنش ناخودآگاه بود. ما به مقدار زیاد غذا جلوی دستش می‌گذاشتیم و سعی می‌کردیم بهش بفهمونیم که غذا به اندازه‌ی کافی هست و همیشه هم در دسترسه، اما باز هم به این عادت مخفی کردنش ادامه می‌داد. گاهی می‌دیدیم از زیر مبل یا از داخل کمد لباس‌ها یا از توی تشک، مواد غذایی درمیاد. این هم شاید مثل سنجاب، گاهی فراموش می‌کرد غذاها رو کجا گذاشته.

گاهی دختر اولم می‌گفت که این سه تا با هم خواهر و برادر هستن، ولی من خواهرشون نیستم. اینا یه گروه هستن و من هیچ وقت نمی‌تونم با اینا یکی بشم. بهش گفتم من و بابات خواهر و برادر هستیم؟ هیچ زن و شوهری خواهر و برادر هستن؟ آدم‌ها می‌تونن خیلی به هم نزدیک باشن، بدون این که رابطه‌ی خونی داشته باشن. تو و خواهر و برادرهات هم همین‌طور هستین.

زبان که تنها یاد گرفتن جمله‌ها و کلمه‌ها نیست. قسمت عمده‌ای از زبان رو در ارتباط‌های اجتماعی یاد می‌گیریم. این بچه‌ها هم در محیط بسته‌ی پرورشگاه بودن و هیچ‌وقت ارتباطات گسترده‌ای نداشتن. دختر دوم من در پنج سالگی از روسیه اومد؛ هیچ وقت زبان رو به درستی یاد نگرفت. هنوز هم انگلیسی‌اش خرابه. اون اول‌ها باباش بهش گفت برو از تو آشپزخونه برای من زیرسیگاری (ashtray) رو بیار. این هم گفت چشم و پرید رفت. مدت زیادی گذشت و ازش خبری نشد. من رفتم آشپزخونه و دیدم اون وسط ایستاده و داره هاج و واج دور و بر رو نگاه می‌کنه. فهمیدم که این معنی زیرسیگاری رو نمی‌دونه و فقط داره به اشیا نگاه می‌کنه که شاید بفهمه کدومشونه. بهش گفتم می‌دونی زیرسیگاری چیه؟ گفت نه! گفتم همون چیزی که خاکستر سیگار رو توش می‌ریزن؛ توی اون کمده. دخترم هم زیرسیگاری رو برداشت و خوش و خندان برد و به پدرش داد.

دخترم برای زبان مشکل داشت و در ضمن در پرسیدن سوال تعلل می‌کرد. نمی‌خواست همیشه سوال بپرسه و سعی می‌کرد گاهی خودش بفهمه که منظور چیه. در مهدکودک هم برای بازی با بچه‌ها مشکل داشت؛ یک بار بچه‌ها می‌خواسته‌ان خاله‌بازی کنن و یکی از دخترها گفته من مادرم و تو هم پدر. برو برای این عروسک پوشک بیار. دختر من هم هاج و واج تماشا می‌کرده؛ اصلن نمی‌دونسته پوشک چی هست. در روسیه پوشک ندیده بوده: اون‌ها لباس رو به بچه می‌پوشونن، بعد که بچه لباس رو کثیف می‌کنه، کل لباس رو عوض می‌کنن. مربی مهدکودک با من صحبت کرد و گفت دخترت مشکل ارتباط داره.

دختر دومم در ریاضی و فیزیک هیچ مشکلی نداشت و همیشه جزو به‌ترین‌ها بود. از اون طرف در زبان و ادبیات و دیکته همیشه مشکل داشت و تا امروز هم مشکل داره. حرف زدنش هم مشکل داره.
نه من اهل ورزش بودم و نه شوهرم. زد و این سه بچه‌ی روس اهل ورزش در اومدن. استعدادهاشون در ورزش برای ما عجیب بود. کار ما هم این شده بود که این‌ها رو از این کلاس به اون کلاس و از این مسابقه به اون مسابقه ببریم و خودمون رو دنبال‌شون بکشونیم. دختر اول‌مون، یعنی دختر آمریکایی، به من و شوهرم شبیه بود: مثل سیب‌زمینی روی مبل ولو می‌شد و تلویزیون تماشا می‌کرد.

دختر دومم می‌گفت بالاخره این دست‌های بزرگ روسی به یه دردی خوردن: الان ماساژور موفقی شده و من هم همیشه از سرویس ماساژ مجانی‌اش استفاده می‌کنم.

شوهرم هفت سال پیش فوت کرد. برای همه‌ی ما سخت بود. یک سال و نیم بعدش رفته بودم لانگ‌آیلند که خونه‌ی یک زوج متقاضی فرزندخواندگی رو ببینم. در راه برگشت تصادف شدیدی کردم که با مرگ فاصله‌ی چندانی نداشتم. مدت زیادی در بیمارستان بودم. اگر دقت کرده باشین، از پله‌های خونه‌ی شما هم به آرومی بالا اومدم، چون اثرات اون تصادف هنوز باقی مونده.
وقتی بعد از ماه‌ها به خونه برگشتم، اوضاع عوض شده بود. زندگی از دستم در رفته بود. دختر دومم (که از روسیه اومده بود) از دست من عصبانی بود و کارمون به دعواهای سختی کشید. به مدت یک سال و نیم با هم حرف نمی‌زدیم. بعدتر که دوباره ارتباط رو برقرار کردیم، بروز داد که به نوعی عصبانیتش از این بوده که احساس می‌کرده من ترکشون کرده‌ام.

قبل‌تر در این مورد خونده بودم (و شاید هم نوشته باشم) که شاید در پس ذهن بچه‌های فرزندخوانده این نگرانی وجود داشته باشه که دوباره کسانی رو که دوست دارن از دست بدن و همین موضوع ممکنه باعث بعضی تنش‌ها و سرکشی‌های بچه‌ها بشه. در واقع قصدشون اذیت کردن و آزار دادن پدر و مادر نیست؛ بل‌که پدر و مادر براشون عزیز هستن و همین هم باعث ترس و نگرانی می‌شه: نکنه که این‌ها رو هم از دست بدن؛ و گفت:

وقتی کسی در مورد یک مشکل سوگواری می‌کنه، تنها برای اون مشکل سوگواری نمی‌کنه؛ بل‌که برای کل دردهای زندگی‌اش تا به الان سوگواری می‌کنه.

بعد از تصادف، پسر بزرگم اومد و گفت «می‌خوام یک چیزی بگم». گفت «راستش این مدت که نبودی، من علف کشیدم. حالا هم برات یک پیشنهاد دارم: بشینیم با هم علف بکشیم و با هم نشئه بشیم». شوکه شدم. هنوز اثر مسکن‌ها در من بود و گیج بودم. با همون حال گیج و منگ بهش گفتم بذار فکر کنم، فردا بهت جواب می‌دم. فرداش بهش گفتم بشین با هم حرف بزنیم. گفتم من در مورد پیشنهادت فکر کردم. سه چیز هست که مادر و پسر هیچ وقت با هم انجام نمی‌دن: با هم نشئه نمی‌شن، با هم مست نمی‌شن و سومی هم اگر بخوای بدونی، اینه که با هم روابط جن.سی ندارن. پسرم داد زد گفت «من کی از این حرف‌ها زدم؟». گفتم به هر حال خوبه بدونی. این آخرین بار بود چنین چیزی ازت شنیدم. از این به بعد هم حواسم بهت هست و اگر ببینم دست از پا خطا کردی، بیچاره‌ات می‌کنم. برای همین دیشب جوابت رو ندادم که در موردش فکر بکنم و جواب الکی نداده باشم.

کافیه به بچه بگین که این کار تو به من حس خوبی نمی‌ده. همین. دیگه بحثی توش نیست. مثلن فرض کنین در جواب بچه بهش بگین این کار درست نیست. اون هم برمی‌گرده و استدلال می‌کنه که این کار درسته به این دلیل و اون دلیل. اما وقتی می‌گین یک موضوع حس بدی می‌ده، بچه هم می‌فهمه که هیچ کاری‌اش نمی‌شه کرد و مساله جای بحث نداره.

بعد از فوت شوهرم، کار من سخت‌تر شد. این چهار بچه با هم متحدتر شدن و غلبه کردن‌شون بر من ساده‌تر شد. گاهی مجبور بودم در روابط‌شون دخالت‌هایی بکنم و اتحادشون رو به هم بریزم.

اما به نظرم رسید که این وضعیت غیرطبیعیه. بچه نباید تا این اندازه همکاری بکنه و این قدر دل‌نشین باشه. بیش‌تر روش کار کردم و فهمیدم این وضعیت بیش‌تر به خاطر ترسه. این بچه، خودآگاه یا ناخودآگاه، در درونش از این می‌ترسه که به خاطر بد بودن، دوباره برش گردونن به جایی که بوده و فرصت زندگی در خانواده رو ازش بگیرن.
گویا موقعی که داشتیم بچه‌ها رو می‌آوردیم، مربی‌های پرورشگاه به این‌ها گفته بودن که «اون‌جا که می‌رین، مراقب رفتارتون باشین؛ وگرنه برتون می‌گردونن به همین‌جا که بودین». شما تصور کنین که این بچه با این سن کمش چرا باید همیشه در چنین ترس و وحشتی به سر ببره که مجبور بشه همیشه نقش بازی کنه؟

از طرف دیگه، دختر دومم (یعنی بزرگ‌ترین بچه از این سه تا) تقریبن فرصتش برای موندن در اون پرورشگاه تموم شده بوده و باید به خاطر سنش به پرورشگاه دیگه‌ای می‌رفته. مربی‌ها هم نگهش داشته بودن که در کارها کمک بکنه و در عوض مدت بیش‌تری رو در همین پرورشگاه سپری کنه.

سبک خوابیدن خیلی از بچه‌هایی که در پرورشگاه بوده‌ان مشابهه که به خواب پرورشگاهی معروفه: در طی شب چند نوبت می‌چرخن. اول شب سرشون روی بالشه و پاشون طرف مقابل. کم کم می‌چرخن تا این که پاشون روی بالشه و سرشون اون طرف. دوباره می‌چرخن و به همین ترتیب ادامه می‌دن. بچه‌های من هم این عادت خوابیدن رو داشتن تا این که کم‌کم ترک کردن.

علتش اینه که بچه‌ها برای خودشون تخت ندارن و همگی به صورت ردیفی کنار هم می‌خوابن. جا کمه و ممکنه در طی شب وارد فضای همدیگه بشن. برای همین، ناخودآگاه چنین عادتی رو شکل می‌دن که در طی شب بچرخن. با این ترتیب اگر یکی از همسایه‌ها وارد فضاشون بشه، با چرخیدن‌شون همسایه رو از فضای منحصر به خودشون بیرون می‌کنن.

وقتی این سه بچه اومده بودن، برای دختر اولم سخت بود. این سه تا همیشه به من چسبیده بودن و نگاه‌شون به من بود. هر موقع روی مبل می‌نشستم، در چشم به هم زدنی، یک بچه روی پای راست من نشسته‌بود، یکی روی پای چپ، یکی هم بین پاهام. جایی برای بچه‌ی اول باقی نمی‌موند.

در یک دوره پسر بزرگم دو هفته به زندان افتاد. من به ملاقاتش می‌رفتم. بهش گفتم با این کارت زندگی خودت رو عوض کردی و اثر این زندان همیشه باهات خواهد بود. این کارهات رو هم تایید نمی‌کنم و از این بابت از دستت عصبانی هستم. اما این رو بدون که همیشه پسر من هستی، همیشه دوستت دارم و همیشه در کنارت هستم.