بعد از نزدیک به ۲ سال از تصویب قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بیسرپرست و بدسرپرست، بالاخره آییننامه اجرایی آن در هیات وزیران تصویب شد. اما همچنان از مرخصی مراقبت از کودک (معادل مرخصی زایمان) برای کودکان زیر ۳ سال که در ماده ۲۱ قانون آمده است، خبری نیست. باید تعداد شکایتها به حدی برسد که در هیاتوزیران مطرح بشود.
این قانون در مهر ۱۳۹۲ از تصویب مجلس و تایید شورای نگهبان گذشت. دولت نیز آن را در آبان همان سال ابلاغ کرد. طبق مادهی ۳۶ این قانون، آییننامههای اجرایی آن باید ظرف ۳ ماه به تصویب هیات وزیران میرسید، اما تدوین آییننامهی اجرایی آن ۲۱ ماه طول کشید. مطابق این آییننامه درخواست سرپرستی از بهزیستی آغاز شده، استعلامهای مورد نیاز توسط بهزیستی درخواست میشود و پس از تکمیل مدارک، به دادگاه ارجاع میشود. بهزیستی نیز مکلف است فرمی واحد برای این منظور تهیه کند. اکنون در بهزیستی شهرهای مختلف از فرمها و رویههای متعددی استفاده میشود. تهیهی فرم یکسان و روال ثابت، یکی از نکات مثبتی است که امیدواریم با این آییننامهی اجرایی شود. و مثل تصویب آییننامه مدتی طولانی منتظرش نباشیم.
قانون جدید به ایرانیهای مقیم خارج از کشور نیز اجازه میدهد برای سرپرستی کودکان درخواست بدهند. از زمان تصویب این قانون، نحوهی انجام این درخواست روشن نبوده است. اکنون نیز این ابهام همچنان وجود دارد. تنها گفته شده است که درخواست در سفارتخانه یا کنسولگری داده میشود. مدارکی مثل عدم سوپیشینه، عدم اعتیاد به مواد مخدر و صلاحیت عمومی که توسط دادگاه ایران باید مورد تایید قرار بگیرد، معلوم نیست چگونه توسط سفارتخانهها انجام میگیرد. با توجه به تاکید آییننامه مبنی بر این که مراجعهی حضوری برای واگذاری کودک ضروری است، در عمل امکان درخواست از خارج از کشور ایجاد شده است اما رسیدگیها در ایران و توسط دادگاههای ایران باید انجام شود. مداخلات تخصصی و مشاورههای روانشناسی و شورای فرزندخواندگی در سفارتخانهها و کنسولگریها ممکن نیست. علاوه بر این، در زمان سرپرستی موقت کودک شناسنامه ندارد و بدون اجازهی دادستان امکان خروج از کشور را ندارد.
دومین مصوبهی هیات وزیران در خصوص قانون فرزندخواندگی، دربارهی مادهی ۲۲ و جزییات صدور شناسنامه و نحوهی ثبت اسناد سجلی و شناسنامه است.
آییننامهی اجرایی قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بیسرپرست و بدسرپرست
مادهی ۱- در این آییننامه اصطلاحات زیر در معانی مشروح مربوط به کار میروند:
الف – قانون: قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بیسرپرست و بدسرپرست مصوب ۱۳۹۲
ب – سازمان: سازمان بهزیستی کشور
پ – دادگاه صالح: دادگاه صادرکنندهی قرار یا حکم قطعی سرپرستی
ت- کودک یا نوجوان: کودک یا نوجوان موضوع مواد (۸) و (۹) قانون
ث – کودک یا نوجوان بیسرپرست (فاقد سرپرست):کودک یا نوجوان موضوع بندهای (الف) و (ب) مادهی (۸) قانون
ج– کودک یا نوجوان بدسرپرست:کودک یا نوجوان موضوع بندهای (ج) و (د) مادهی (۸) قانون
چ- سرپرست منحصر: دختران و زنان بدون شوهری که حداقل دارای سی سال سن بوده و مطابق حکم قطعی دادگاه، سرپرستی کودک یا نوجوان اناث بیسرپرست و بدسرپرست را پذیرفته و بر عهده دارند.
ح- سرپرستان: زن و شوهر بدون فرزند یا دارای فرزند که به حکم قطعی دادگاه، سرپرستی کودک یا نوجوان بیسرپرست یا بدسرپرست را پذیرفته و بر عهده دارند.
خ– قرار سرپرستی آزمایشی: تصمیم دادگاه صالح مبنی بر واگذاری سرپرستی کودک یا نوجوان قبل از صدور حکم سرپرستی دایم به مدت شش ماه
د- مداخلات تخصصی: مجموعهی اقدامات مبتنی بر شواهد و تجارب علمی به منظور تشخیص و شناسایی مشکل و ارایهی طرح کمکی متناسب با شرایط خانوادهی فرزندپذیر با تأکید بر تامین منافع عالیهی کودک یا نوجوان تحت سرپرستی
مادهی ۲- متقاضیان سرپرستی مقیم ایران مکلفند تقاضانامهی خود را به ضمیمهی مدارک مربوط به مشخصات فردی و وضعیت خانوادگی، تحصیلی، شغلی و مالی، مطابق برگهی (فرم) واحد که توسط سازمان با رعایت قوانین و مقررات مربوط تنظیم و ابلاغ میشود، شخصاً یا به وسیلهی نمایندهی قانونی به ادارهی بهزیستی محل اقامت ارایه کنند.
تبصره – ادارات بهزیستی مکلفند پس از دریافت تقاضانامه و مدارک موضوع این ماده از متقاضیان سرپرستی و نیز اخذ تاییدیههای لازم موضوع بندهای (ب)، (هـ)، (و) و (ح) مادهی (۶) قانون از مراجع ذی ربط، مراتب را همراه اعلام نظر کارشناسی حداکثر پس از دو ماه از دریافت تقاضانامه به دادگاه صالح تقدیم نمایند.
مادهی ۳- ایرانیان متقاضی سرپرستی مقیم خارج از کشور مکلفند تقاضانامه و مدارک موضوع مادهی (۲) این آییننامه را مطابق برگهی (فرم) واحد که توسط سازمان با رعایت قوانین و مقررات مربوط تنظیم و ابلاغ میشود، به سفارتخانهها، کنسولگریها و یا دفاتر حفاظت منافع جمهوری اسلامی ایران تقدیم نمایند.
تبصرهی ۱- سفارتخانهها، کنسولگریها و دفاتر حفاظت منافع جمهوری اسلامی ایران مکلفند مدارک فوقالذکر را پس از تأیید جهت اعلام به سازمان به وزارت امور خارجه ارسال نمایند.
تبصرهی ۲- مراجعهی حضوری دارندگان حکم سرپرستی به سازمان در زمان تحویل کودک یا نوجوان الزامی است مگر اینکه کودک یا نوجوان، مقیم خارج از کشور باشد که در این صورت تحویل وی با لحاظ قوانین و مقررات حاکم توسط سفارتخانهها، کنسولگریها و یا دفاتر حفاظت منافع جمهوری اسلامی ایران انجام خواهد شد.
مادهی ۴- متقاضیان سرپرستی که ادعای یافتن طفلی را دارند، موظفند مراتب را در اسرع وقت به ادارات بهزیستی محل یافتن طفل اعلام کنند. ادارات بهزیستی مکلفند مراتب را به ضمیمهی مدارک و گزارشهای لازم جهت اثبات ادعای یابنده به مراجع قضایی منعکس نمایند.
تبصرهی ۱- پس از اثبات ادعای یابندهی طفل در دادگاه، در صورتی که یابنده متقاضی سرپرستی و واجد شرایط مندرج در قانون برای سرپرستی باشد با رعایت فرایند مقرر در مادهی (۲) این آییننامه و اولویتهای مندرج در تبصرهی (۳) مادهی (۵) قانون، در اولویت واگذاری سرپرستی قرار میگیرد.
تبصرهی ۲- تا زمان تکمیل تحقیقات اولیه و طی مراحل قانونی توسط مراجع ذیصلاح، کودک یا نوجوان با معرفی دادگاه صالح توسط سازمان نگهداری خواهد شد. در موارد اضطراری که مصالح عالیهی کودک یا نوجوان اقتضا مینماید، کودک یا نوجوان مطابق ضوابط مربوط و به تشخیص سازمان به صورت موقت توسط ادارات بهزیستی و یا یابنده تحت نظارت سازمان نگهداری میشود و متعاقب آن موضوع در اسرع وقت به ضمیمهی مدارک و گزارشهای لازم جهت اثبات ادعای یابنده به مراجع قضایی منعکس خواهد شد.
مادهی ۵- متقاضی یا متقاضیان سرپرستی باید متعهد گردند تمامی هزینههای مربوط به نگهداری و تربیت و تحصیل افراد تحت سرپرستی را حین سرپرستی و پس از فوت تا تعیین سرپرست جدید تأمین نمایند. سرپرست منحصر یا سرپرستان موظفند با نظر سازمان، خود را نزد یکی از شرکتهای بیمه به نفع کودک یا نوجوان تحت سرپرستی بیمهی عمر کنند.
تبصره- حداقل سرمایهی بیمهی عمر موضوع این ماده با توجه به شرایط جامعه و نیازهای آتی کودک یا نوجوان با نظر سازمان تعیین خواهد شد. موارد استثنا از حکم این ماده به تشخیص دادگاه خواهد بود.
مادهی ۶- در صورت فوت سرپرست منحصر یا سرپرستان، افراد تحت سرپرستی در حکم افراد تحت تکفل متوفی محسوب گردیده و صندوق بازنشستگی ذیربط موظف است تا تعیین سرپرست جدید نسبت به برقراری و پرداخت مزایای مستمری وظیفهی بازماندگان به افراد تحت سرپرستی اقدام کند.
تبصره- کودک یا نوجوان تحت سرپرستی جزو عائلهی تحت تکفل سرپرست منحصر یا سرپرستان محسوب و از زمان قرار سرپرستی آزمایشی حسب مورد از کلیهی مزایای قانونی وفق قوانین و مقررات مربوط برخوردار خواهد شد.
مادهی ۷- سازمان مکلف است هر گونه تغییر در وضعیت سرپرستی افراد تحت سرپرستی اعم از فوت سرپرست منحصر یا هر یک از سرپرستان، طلاق، جدایی و فسخ حکم سرپرستی آنها و تعیین سرپرست جدید را به مراجع ذیربط از جمله دستگاه محل خدمت و صندوق بازنشستگی ذیربط اعلام کند تا سازمانهای مذکور حسب مورد نسبت به اجرای تکالیف قانونی مربوط از جمله قطع یا برقراری حقوق مستمری و مزایای متعلقه اقدام نمایند.
مادهی ۸- سازمان مکلف است به محض اطلاع از بروز هر گونه اختلال در روند سرپرستی کودک یا نوجوان تحت سرپرستی، مداخلات تخصصی نموده و در صورتی که تشخیص دهد ادامهی سرپرستی مطابق مصلحت کودک یا نوجوان نیست و فسخ حکم سرپرستی ضروری است، با ارایهی گزارش لازم تقاضای فسخ حکم سرپرستی را از دادگاه صالح نماید.
مادهی ۹- هر یک از سرپرستان مکلفند در صورت فوت دیگری یا زندگی مستقل یا وقوع طلاق بین آنان، مراتب را به صورت کتبی به سازمان اعلام کنند. سازمان مکلف است پس از اطلاع و انجام بررسی های کارشناسی لازم مراتب را همراه با درخواست به دادگاه اعلام کند تا دادگاه با در نظر گرفتن نظر مشورتی سازمان و نظر کودکان بالغ نسبت به واگذاری سرپرستی به یکی از زوجین یا شخص ثالث، اتخاذ تصمیم نماید.
مادهی ۱۰- هرگاه سرپرست درصدد ازدواج برآید، باید مشخصات فرد مورد نظر را به دادگاه صالح اعلام کند. در صورت درخواست دادگاه، سازمان نسبت به انجام امور کارشناسی و ارایهی مشاورههای لازم به سرپرست اقدام مینماید. در صورت وقوع ازدواج، سازمان مکلف است گزارش ازدواج را به دادگاه اعلام تا با حصول شرایط قانون نسبت به ادامهی سرپرستی به صورت مشترک و یا فسخ آن اتخاذ تصمیم نماید.
مادهی ۱۱- افرادی که بنا به دلایل موجه و یا تحت شرایط خاص، سرپرستی کودک یا نوجوانی را حداقل یک سال پیش از سپردن به سازمان عهدهدار بودهاند، در صورتی که متقاضی سرپرستی و واجد شرایط مقرر در قانون برای سرپرستی باشند، در صورت اثبات دلایل موجه یا شرایط خاص نزد دادگاه صالح، نسبت به سرپرستی کودک یا نوجوان تقدم دارند.
مادهی ۱۲- سازمان مکلف است با رعایت احوال شخصیهی پیروان ادیان رسمی مصرح در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، به منظور راهنمایی و مشاورهی افرادی که سرپرستی کودک و نوجوان را عهدهدار میشوند، با استفاده از ظرفیتهای موجود و بدون توسعهی ساختار تشکیلاتی، نسبت به ایجاد دفاتر مشاورهی دینی مربوط به امور فرزندخواندگی با همکاری مرکز مدیریت حوزه علمیهی اقدام نماید. واگذاری سرپرستی کودک یا نوجوان منوط به تأیید دفتر مذکور مبنی بر اخذ راهنمایی و مشاوره توسط سرپرست منحصر یا سرپرستان از دفاتر مذکور خواهد بود.
مادهی ۱۳- نظارت بر حسن اجرای این آییننامه و نیز نظارت بر وضعیت کودک یا نوجوان در خانواده در همهی مراحل در داخل کشور بر عهدهی سازمان و در خارج از کشور با لحاظ قوانین و مقررات حاکم، بر عهدهی سفارتخانهها، سرکنسولگریها و یا دفاتر حفاظت منافع جمهوری اسلامی ایران است.
اسحاق جهانگیری، معاون اول رییس جمهور، این مصوبه را در تاریخ ۲۰/۴/۱۳۹۴ برای اجرا به وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، وزارت دادگستری، وزارت کشور و وزارت امور خارجه ابلاغ کرد.
آییننامهی اجرایی مادهی (۲۲) قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بیسرپرست و بدسرپرست
مادهی ۱- در این آییننامه اصطلاحات زیر در معانی مشروح مربوط به کار میروند:
الف- قانون: قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بیسرپرست و بدسرپرست مصوب ۱۳۹۲
ب- سرپرست منحصر: دختران و زنان بدون شوهری که حداقل دارای سی سال سن بوده و مطابق حکم قطعی دادگاه، سرپرستی کودک یا نوجوان دختر (اناث) بیسرپرست و بدسرپرست را پذیرفته و بر عهده دارند.
پ- زوجین سرپرست: زن و شوهر بدون فرزند یا دارای فرزند که به حکم قطعی دادگاه، سرپرستی کودک یا نوجوان بیسرپرست یا بدسرپرست را پذیرفته و برعهده دارند.
ت- ادارهی ثبت احوال: ادارهی ثبت احوال محل سکونت زوجین سرپرست یا سرپرست منحصر
ث- دادگاه: دادگاه صادرکنندهی قرار یا حکم قطعی سرپرستی
مادهی ۲- ادارهی ثبت احوال مکلف است پس از ابلاغ حکم قطعی سرپرستی توسط دادگاه با اعلام و حضور زوجین سرپرست یا سرپرست منحصر نسبت به اجرای حکم و صدور شناسنامه برای کودک یا نوجوان تحت سرپرستی اقدام نماید.
تبصره – انتخاب نام برای کودک یا نوجوان تحت سرپرستی با زوجین سرپرست یا سرپرست منحصر خواهد بود.
مادهی ۳- چنانچه کودک یا نوجوان تحت سرپرستی دارای سند سجلی باشد، ادارهی ثبت احوال مکلف است در صورت مشخص بودن والدین واقعی وی، مراتب را در سند سجلی ثبت و یا حسب مورد مشخصات ناقص والدین را تکمیل و سپس مفاد حکم سرپرستی را برای کودک یا نوجوان تحت سرپرستی صادر نماید.
مادهی ۴- چنانچه کودک یا نوجوان تحت سرپرستی فاقد سند سجلی باشد، ادارهی ثبت احوال نسبت به تنظیم سند سجلی برابر مفاد حکم سرپرستی اقدام و شناسنامه با مشخصات زوجین سرپرست یا سرپرست منحصر با درج توضیحات لازم صادر خواهد نمود. این سند حسب مورد باید به امضای زوجین سرپرست یا سرپرست منحصر برسد.
مادهی ۵- در مورد سرپرست منحصر، شناسنامهی کودک یا نوجوان تحت سرپرستی با مشخصات کامل سجلی سرپرست منحصر و نام کوچک پدر فرضی به پیشنهاد سرپرست منحصر صادر خواهد شد.
مادهی ۶- نام خانوادگی کودک یا نوجوان تحت سرپرستی حسب مورد همان نام خانوادگی سرپرست زوج یا سرپرست منحصر خواهد بود.
مادهی ۷- ادارهی ثبت احوال مکلف است اقدامات ذیل را به عمل آورد:
الف- مفاد حکم سرپرستی را در اسناد سجلی زوجین سرپرست یا سرپرست منحصر و کودک یا نوجوان تحت سرپرستی ثبت نماید.
ب- در صورت مشخص شدن پدر و مادر واقعی کودک یا نوجوان تحت سرپرستی، مفاد حکم قطعی دادگاه را در سند سجلی کودک یا نوجوان تحت سرپرستی درج نماید.
ج- پس از صدور شناسنامههای زوجین سرپرست یا سرپرست منحصر و کودک یا نوجوان تحت سرپرستی مراتب را ضمن ارسال تصاویر شناسنامههای صادره به ادارهی بهزیستی اعلام کند.
د- سوابق هویت و نسبت واقعی کودک یا نوجوان تحت سرپرستی را حفظ نماید.